تهوع و استفراغ بارداری یکی از شایع‌ترین شکایت زنان در نیمه اول حاملگی است.
عوامل موثر در کاهش ویار، تهوع و استفراغ حاملگی :
- قبل از برخاستن از رختخواب تکه ای نان سوخاری میل فرمائید .
- تعداد وعده های غذایی را بیشتر و حجم غذا را در هر وعده کمتر کنید ، مثلا به جای سه وعده پنج وعده غذا میل کنید و قبل از سیری کامل از غذا دست بکشید .
- از تکه های خرد شده یخ در طی روز استفاده کنید
- از مواد معطر مثل عطر ادکلن صابون های معطر پرهیز کنید .
- بعد از غذا از خم شدن یا خوابیدن به پشت پرهیز کنید
تهوع و استفراغ یکی از شایع‌ترین شکایت زنان در نیمه اول بارداری است که می‌تواند از حالت تهوّع گاه و بیگاه تا تهوّع شدید و کنترل‌نشدنی و استفراغ شدید پیش رود. آمارها نشان می‌دهد در حدود ۵۰% تا ۸۰% از زنان باردار دچار حالت تهوّع دوران بارداری هستند. ۲۸% زنان باردار فقط حالت تهوّع و ۵۲% تهوّع و استفراغ را تجربه می‌کنند و ۲۰% از زنان باردار هیچ علائمی ندارند.
تهوّع و استفراغ -که به غلط بیماری صبحگاهی (Morning sickness) نام گرفته است- هنگام صبح شدیدتر است، ولی ممکن است در سرتاسر طول روز ادامه یابد.
معمولاً علائم آن بین اولین و دومین قاعدگی فراموش‌شده ایجاد می‌شود.
بیشتر از ۹۰% زنان در شانزده هفتگی احساس می‌کنند بهتر شده‌اند. زنانی که برای بار اول حامله می‌شوند، احتمال دارد بیشتر دچار این عارضه شوند.
همچنین حاملگی در سنین کم و بیماری تیروئید از عوامل تشدیدکننده این حالت هستند.
تهوع و استفراغ بارداری به چه علّتی ایجاد می‌شود؟
علّت قطعی تهوّع بارداری مشخّص نیست، امّا به نظر می‌رسد هورمون‌های حاملگی در ایجاد آن دخیل هستند،زیرا زمانی که میزان این هورمون‌ها در بیشترین مقدار خود است، تهوّع نیز به حداکثر می‌رسد. همچنین در بارداری‌های دوقلو یا چندقلو و حاملگی مولار(انگورک یا بچّه‌خوره) و پرکاری تیروئید-که تهوّع شدیدتر است- علّت، ممکن است مقادیر بالاتر این هورمون‌ها باشد.به نظر می‌رسد هورمون‌های گنادوتروپین کوریونی انسان،پرولاکتین، پروژسترون،لپتین،استروژن،هورمون رشد جفتی،تیروکسین وهورمون‌های بخش قشری غدّهفوق کلیه در این زمینه مؤثّرباشند.
دستگاه گوارش بعضی زنان به تغییرات در اوایل بارداری حسّاس‌تر است.همچنین افزایش قدرت حسّ بویایی و حسّاسیت به بو و کمبود برخی از ویتامین‌ها نیزدر برخی از گزارش‌ها ذکر شده است. بعضی محقّقان این نظریه را مطرح کرده‌اند که بعضی زنان از نظر روانی بیشتر مستعدّ تهوّع و استفراغ در دوران بارداری هستند، طوری که افکار گوناگون در زمان حاملگی،ناراحتی‌های عصبی و روانی را به‌وجود می‌آورند که می‌توانند به‌تنهایی یا همراه عوامل دیگر زمینه را برای برهم‌زدن سیستم عصبی معده فراهم کنندو در واقع تهوّع و استفراغ یک پاسخ غیرطبیعی به استرس است.
اگرچه بعضی مطالعات نشان داده‌اند مادرانی که تهوّع صبحگاهی را تجربه می‌کنند(احتمالاً به دلیل سطح بالاتر هورمون‌های جفتی)، در مقایسه با مادرانی که این علائم را ندارند، احتمال کمتری دارد که جنینشان سقط شود، ولی بسیاری از زنان هم هستند که بارداری آنان کاملاً طبیعی است وتهوّع ندارند.
استفراغ شدید حاملگی چیست؟
شدّت تهوّع و استفراغ از شخصی به شخص دیگر متفاوت است ودر اکثر زنان حالت خفیف تا متوسّط دارد، امّا در برخی به حدّی شدید است که خانمباردار قادر به استفاده کافی از غذاها نیست و آب زیادی از بدنش دفع می‌شود و به دنبال آن احساس منگی و گیجی می‌کند و حتّی گاهی زمین خوردن اتّفاق می‌افتد که عوارض وخیمی را به همراه خواهد داشت. این حالت استفراغ وخیم حاملگیHyperemesis)Gravidarum)نامیده می‌شود وبه نظر می‌رسد که برخی نژادها و خانواده‌ها استعداد بیشتری برای این اختلال دارند.
بنا به دلایل ناشناختهجنین های مؤنّث احتمال ایجاد این حالت را بیشتر می‌کنند.میزان بستری در زنان لاغر ودر موارد بارداری مولار،دیابت،پرکاری تیروئید، اختلالات دستگاه گوارش و آسم بیشتر است.ارتباط این حالت باعفونت هلیکوباکترپیلوری هم گزارش شده است، امّا شواهد قطعی در این زمینه وجود ندارد. بدون شک در برخی از موارد شدید، عوامل روانشناختی نیز دخیل است.در بعضی موارد استفراغ به‌قدری شدید است که باعث کاهش وزن، کم‌آبی،اختلالات الکترویت‌هاواسید و باز،درجات متغیّری از نارسایی کلیه،کتوز ناشی از گرسنگی ودر برخی از زنان، اختلال کارکرد کبد می‌شود.عوارض بالقوه کشنده ناشی از استفراغ‌های مکرّر شامل پارگی خطی مری،خونریزی دستگاه گوارش، پنوموتراکس و پنومو میاستن است که خوشبختانه نادرند.در زنان مبتلا به استفراغ شدید حاملگی کمبود برخی ویتامین‌ها از جمله تیامین و ویتامین kگزارش شده است.حدود یک پنجم از زنانی که در بارداری قبلی به علّت استفراغ بستری شده‌اند، در حاملگی بعدی هم نیاز به بستری شدن دارند.
توصیه های مفید به منظور بهبود تهوّع و استفراغ
این نکات به شما در کاهش تهوع و استفراغ در دوران حاملگی کمک خواهند کرد:
- وعده‌های غذایی خود را کوچک و متعدّد کنید وقبل از اینکه احساس سیری کنید، از غذا دست بکشید.
- صبح، پیش از برخاستن مقداری نان و مقداری بیسکویت شور ساده یا غلات خشک در بستر میل کنید. آرام بلند شوید و از حرکات سریع و ناگهانی خودداری کنید.
- برای جلوگیری از نفخ کردن، بین وعده‌های غذایتان آب بنوشید. نفخ باعث تشدید حالت تهوّع شما می‌شود. فاصله بین نوشیدن غذا و مایعات حداقل نیم تا یک ساعت است.همچنین سعی کنید یک‌باره حجم زیادی مایع مصرف نکنید،بلکه به صورت جرعه‌جرعه بنوشید.
- از غذاهای چرب،سنگین، سرخ‌کردنی، پرادویه،تند و بودار-که می‌توانند باعث تحریک معده و دستگاه گوارش شوند-پرهیز کنید.
- وضعیت مناسب بعد از غذا و گذاشتن بالش اضافه زیر سرکمک‌کننده است. به‌طور منظّم بیست دقیقه بعد از مصرف غذا دراز بکشید تا از تهوّع جلوگیری شود.
- در بعضی موارد خوردن تکّه‌های کوچک یخباعث کاهش تهوّع واستفراغ می‌شود.
- تهویه اتاق باید به‌خوبی انجام شود. بوی سیگار یا پخت‌وپز این حالت را تشدید خواهد کرد. از هوای تازه و آزاد بیشتر استفاده کنید.
- دوره استراحت روزانه را افزایش دهید. اگر می‌توانید در طول روز چرتی بزنید. تماشای تلویزیون و یا رفتن به منزل یکی ازدوستان یا بستگان راه خوبی برای مقابله با استرس است و حواس شما را از تهوّع پرتمی‌کند.
- غذاها و نوشیدنی‌های حاوی زنجبیل حالت تهوّع شما را کاهش می‌دهد.
درمان تهوع و استفراغ بارداری
درمان تهوّع و استفراغ حاملگی به‌ندرت به حدّی موفّقیّت‌آمیز است که مادر مبتلا به بهبودی کامل دست یابد.خوشبختانه اغلب می‌توان ناراحتی و احساس ناخوشایند ناشی از این مسئله را به حداقل رساند.
علائم خفیف اغلب به تجویز ویتامین B6 جواب می‌دهد، امّا برخی زنان نیازمند تجویز فنوتیازین‌ها هستند.در مواردی که درمان سرپایی با شکست مواجه می‌شود واستفراغ پس از کم‌آبی باقی می‌ماند، توصیه می‌شود بیمار بستری شود. در این شرایط سرم‌تراپی وداروهای ضدّ استفراغ (پرومتازین،پرکلروپرازین ومتوکلوپرامید) به صورت تزریقی تجویز می‌شوند.شواهد اندکی دالّ بر کارایی گلوکوکورتیوئیدها مثل هیدوکورتیزون وجود دارد.انتاگونیست‌های سروتونین مثل اندانسترون در بعضی از موارد مؤثّر بوده‌اند.
در صورت استمرار استفراغ، پس از بستری کردن فردباید اقدامات مناسبی را برای ردّ بیماری‌های زمینه‌ای مثل التهاب کیسه صفرا، التهاب لوزالمعده، التهاب معده و روده، هپاتیت، زخم معده و عفونت کلیه انجام داد. همچنین پس از اواسط حاملگی پره‌اکلامپسی (فشارخون بالا) و کبد چرب را نیز باید در نظر داشت.
در مواردی که عوامل اجتماعی و روانی در ایجاد بیماری نقش دارند،افراد عموماً حین بستری بهبود زیادی می‌یابند، امّا ممکن است بیماری آن‌ها پس از ترخیص عود کند.